Wałbrzych

Wałbrzych – etymologia nazwy
Powszechnie uważa się, za Marią Malec (Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, s. 254, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, ISBN 83–01–13857–2), iż nazwa Wałbrzych wzięła się od
niemieckiego Wald + Berg → las + góra[1] czyli „góra/teren porośnięty lasem”.

Niestety, tak przyjęty źródłosłów jest uproszczeniem, a autorka nie zbadała ani kontekstu historycznego, ani nie przeprowadziła analizy toponomastycznej, czyli porównania z innymi nazwami fizjograficznymi i historycznymi.

Pierwszy zarzut
O ile przyrostek Wald można utożsamiać z lasem (niem. Wald – pol. las), o tyle Berg budzi wątpliwości. Na cześć, której góry miała powstać nazwa miejscowości? Wałbrzych otoczony jest wieloma górami, z których żadna nie wyróżnia się niczym charakterystycznym, co więcej: stara osada lezy dokładnie w połowie między Chełmcem, a Borową, dwoma najwyższymi szczytami Gór Wałbrzyskich. Pierwotna osada i do dziś najstarsza część miasta wciśnięta jest w dolinę Pełcznicy, wątpliwe aby chrzestni miejscowości, którzy karczowali w głuchym lesie, nazywali miejscowość na cześć góry, skoro trzymali się doliny.

Zarzut drugi
Autorka zupełnie pomija aspekt historyczny. Otóż najstarsze źródła z 1305 i 1372 r. podają nazwę – Waldenberc. Już wtedy, a nawet pod koniec XIII wieku, istniał wałbrzyski kościół parafialny. Świątynia ta, ze statuą Matki Bożej Bolesnej i cudownym źródełkiem, szybko stała się znana jako miejsce uzdrowień. Pielgrzymowały tu rzesze wiernych z całego Śląska. I ten Waldenberc został zapisany w owym czasie w Liber Fundationis, czyli księdze dochodów, jakie biskup wrocławski zbierał od podległych sobie wsi. A aspekt historyczny mówi, iż w XIII w. całe Sudety mogły być wciąż domeną Czechów.
Niektórzy złośliwcy twierdzą też, iż Waldenberc był źle wymawianą przez kolonizatorów niemieckich niemiecką nazwą (sic!), ale nielogiczne wywody Mateusza Kokoszkiewicza (Gazeta Wyborcza, 28.07.2013r.) z założenia antypolskiej gazety, dalej przemilczę. Przypuszcza się, iż na ówczesnym Śląsku przybysze, jaki i rządzący nim polscy Piastowie, importowali dialekty górnoniemieckie (charakterystyczne dla południowych Niemiec, Szwajcarii i Austrii.




Hipoteza I

W tym aspekcie historycznym należy rozważyć źródłosłów, u którego podstawy leży niewątpliwie czeski przyrostek -c (-ec) – spotykany w nazwach np. Hradec (Gradec), Liberec. A także czeski przedrostek val- (pol. ściana, wał). Jak zatem mógł być nazywany Wałbrzych przez Czeskich założycieli? Valec, Valbrec? Dodajmy, iż początki Wałbrzycha to palisadowy gród, z wałem dochodzącym do 8 m wysokości – takim słowiańskim okopem pierścieniowym. Jak nic cylinder, po czesku – valec. Dlaczego Czechów? Niewątpliwie, kiedy Bolesław Chrobry ustanawiał swoją władzę na Śląsku, Ślązakom – jako plemionom nizin polskich – bliżej było do Wielkopolan, ale ich wpływy kończyły się na sudeckim uskoku brzeżnym. Góry to była domena czeska, stąd i pewnie pierwsza osada w Kotlinie Wałbrzyskiej swą genezę zawdzięcza naszym południowym sąsiadom.
Być może…

Hipoteza II

Sle mam jeszcze inną szokującą hipotezę, iż ojcami chrzestnymi byli jednak .. germańscy koloniści, albo mamy fantastyczny etymologiczny zbieg okoliczności!

Otóż trzymając się pierwotnej nazwy Wałbrzycha – Waldenberc, która mogła być zniemczoną nazwą Valbrec (lub Valec) stawiam hipotezę, że nazwa ta nie pochodziła jednak wyłącznie od Czechów, a od kolonizatorów ze … Schwarzwaldu!
Otóż nazwą „Valberc” w 1226r. papież Honoriusz III nazywał dzisiejszą część miasta Ettenheim – Wallburg. Zważywszy, iż w XII-XIIIw. polscy piastowscy książęta ściągali kolonistów właśnie z południowo-zachodnich Niemiec, nie wykluczone, iż przetransponowali oni bliską sobie nazwę na nowe ziemie. I być może napotkali na swojsko brzmiącą nazwę lokalną!

Spójrzmy jeszcze na szokującą zbieżność, potwierdzającą tą hipotezę:

Godło osiedla Wallburg, które w 1226r. nazwane zostało Valberc

Godło osiedla Wallburg (wchłoniętego przez Ettenheim) , które w 1226r. nazwane zostało Valberc

Herb Wałbrzycha, dziś dąb, ale wcześniej też nieokreślone drzewo liściaste.

Herb Wałbrzycha, dziś dąb, ale wcześniej też nieokreślone drzewo liściaste. Miasta, które w 1305r. nazywało się Waldenberc, a wcześniej może Valec lub Valberc

 Czyż nie piękna tworzy się legenda?
Osada założona przez Czechów wokół cylindrycznego grodu zwanego Valec zostaje zdobyta przez drużynę polskich Piastów, którzy korzystają z oferty schwarzwaldzkich przesiedleńców i lokują ich, w blisko im brzmiącym Valbercu, by zachować swoje panowanie i wyprzeć żywioł czeski…

Wspomnieć należny jeszcze, znów w kontekście przywołanych przeze mnie pielgrzymek do cudownego źródełka, iż niektórzy doszukują się etymologii nazwy miasta w niemieckim „wallen” – dostojnie kroczyć, pielgrzymować. Problem w tym, że żadne źródła nie utwierdzają rangi obiektu pielgrzymek, więc dlaczego miałby on zostać utrwalony w nazwie miasta?

Post navigation